Το σπηλαιοβαραθρο ΑΓΓΑΛΑΚΙ ,βρισκεται σε μια περιοχή (ΠΟΥΛΑΤΑ), όπου υπαρχει ένα μεγαλο σύστημα σπηλαίων, τα οποία δεν απέχουν μεταξύ τους, σε ευθεία, παρα μερικά μόλις εκατοντάδες μέτρα.
Έχει διαπιστωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά σχηματίζουν στο εσωτερικο τους υπόγειες λίμνες, με γλυκό η υφάλμυρο νερό.
Στην περίπτωση μάλιστα των σπηλαίων ΧΙΡΙΔΟΝΙ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΑ, βρέθηκε μετά από σπηλαιοκατάδυση, ότι ενώνονται μεταξύ τους μέσω ενός σιφονιού μήκους 190 μέτρων!!!
Στο παρελθον, (το 1963), με την βοήθεια ειδικών χρωστικών ουσιών, (ουρανίνη), που διοχετεύθηκαν από τις καταβόθρες του ΑΡΓΟΣΤΟΛΙΟΥ, βρέθηκε ότι μετά από 14 ημέρες, οι ουσίες αυτές, εντοπίστηκαν να εκβάλουν στην περιοχή της ΣΑΜΗΣ και συγκεκριμένα στις τοποθεσίες ΚΑΡΑΒΟΜΥΛΟΥ, ΦΡΥΔΙ, ΑΓΙΑ ΕΥΦΗΜΙΑ (ΑΝΝΑ ΠΕΤΡΟΧΕΙΛΟΥ ¨ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ¨ ).
Η διαδρομή που καλύπτουν τα νερά που εισχωρούν από τις καταβόθρες στο ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ, αφού διέλθουν υπογείως την λιμνοθάλασσα του ΚΟΥΤΑΒΟΥ και καταλήξουν στην άλλη πλευρά του νησιού , είναι 14 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή.
Τα νερά στην έξοδο τους είναι υφάλμυρα γιατί κατά την διαδρομή τους ενώνονται με τα υπόγεια νερά, (απορροές), που ¨κατεβάζει¨ ο ΑΙΝΟΣ.
Είναι λοιπόν ένα πραγματικά αξιοθαύμαστο φυσικό γεωλογικό φαινόμενο που παρόμοιο του σε αυτήν την έκταση δεν υπαρχει σε άλλο νησί στον ΕΛΛΑΔΙΚΟ χώρο.
Το σπηλαιοβάραθρο ΑΓΓΑΛΑΚΙ βρίσκεται σε υψόμετρο 50 μέτρων, ανάμεσα σε ελαιώνα.
Για το σπηλαιοβάραθρο ΑΓΓΑΛΑΚΙ είχε γίνει μελέτη αξιοποίησης του και για τον λόγο αυτό έχει κατασκευαστεί γύρω από την εισοδο του πέτρινος χαμηλός τοίχος με κιγκλίδωμα.
Τελικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ η μελέτη αξιοποίησης στο ΑΓΓΑΛΑΚΙ και έτσι παρέμεινε στην ησυχία και την ηρεμία του, περιμένοντας τους σπηλαιολόγους να κατεβούν και να θαυμάσουν τον όμορφο διάκοσμο, τις λίμνες με τα γαλάζια καθαρά νερά και να νοιώσουν για ακόμα μια φορά θαυμασμό και αγάπη για τις ομορφιές της ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ.
Περίπου 2 χλμ από το χωριό και 1 χλμ από το σπήλαιο Αγγαλάκι, πολύ κοντά στον αγροτικό δρόμο που συνδέει τα Πουλάτα με τον Καραβόμυλο, βρίσκεται το σπήλαιο Χιριδόνι, το οποίο αποτελεί μέρος του συμπλέγματος των σπηλαίων της ευρύτερης περιοχής και που κατά τους σπηλαιολόγους αποτελούσαν στο μακρινό παρελθόν ένα ενιαίο τεράστιο σπήλαιο το οποίο με την πάροδο των χιλιετιών πήρε τη μορφή που σήμερα γνωρίζουμε.
Το Χιριδόνι έχει βάθος περίπου 40 μέτρα, μήκος 100 μέτρα και μια κατηφορική είσοδο η οποία καταλήγει σε μια εντυπωσιακή γαλαρία με διάφανο υφάλμυρο νερό και υπέροχους σταλακτίκτες και σταλαγμίτες. Μάλιστα, μετά από σπηλαιοκατάδυση βρέθηκε ότι συνδέεται με το γειτονικό σπήλαιο Σωτήρα μέσω υπόγειου αγωγού μήκους 190 μέτρων.
Στον αγωγό αυτό υπάρχουν σπάνια υδρόβια φυτά, ενώ εκτιμάται ότι ζει και ένα μοναδικό στον κόσμο είδος εντόμου που έχει καταφέρει να προσαρμοστεί στη ζωή χωρίς φώς. Πρόκειται για την ακρίδα των σπηλαίων που δεν έχει φτερά, ενώ τα μάτια της έχουν ατροφήσει ζώντας σε ένα σκοτινό περιβάλλον.
